W 1976 roku włoski historyk i ekonomista Carlo M. Cipolla, profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley, opublikował esej zatytułowany „Le leggi fondamentali della stupidità umana” („Podstawowe prawa ludzkiej głupoty”), który pierwotnie ukazał się w ramach zbioru „Allegro, ma non troppo”. To krótkie, humorystyczne, a zarazem głęboko przenikliwe dzieło, początkowo rozprowadzane wśród przyjaciół autora, zyskało z czasem status klasyka literatury, łącząc w sobie elementy satyry, ekonomii i socjologii. Cipolla, znany z badań nad historią gospodarczą, w tym eseju podszedł do analizy ludzkich zachowań z zupełnie innej perspektywy, definiując głupotę jako siłę, która ma katastrofalny wpływ na społeczeństwo. Oto, jak wyglądają jego pięć zasad i dlaczego pozostają aktualne niemal pół wieku później.
Pięć praw ludzkiej głupoty
- „Zawsze i nieuchronnie każdy z nas nie docenia liczby głupich osób w swoim otoczeniu.”
Cipolla twierdzi, że głupota jest bardziej powszechna, niż nam się wydaje. Niezależnie od tego, jak ostrożnie szacujemy, zawsze okazuje się, że głupich ludzi jest więcej, niż zakładaliśmy. To prawo podkreśla naszą skłonność do niedoceniania tego zjawiska. - „Prawdopodobieństwo, że dana osoba jest głupia, jest niezależne od jakichkolwiek innych jej cech.”
Głupota nie zna granic – występuje wśród ludzi wykształconych, bogatych, biednych, niezależnie od płci, wieku czy zawodu. Cipolla obala mit, że inteligencja czy status społeczny chronią przed głupotą, wskazując na jej uniwersalny charakter. - „Głupia osoba to taka, która powoduje straty innej osobie lub grupie osób, nie odnosząc przy tym żadnych korzyści dla siebie, a nawet ponosząc straty.”
To kluczowa definicja głupoty według Cipolli. Głupi nie działają z premedytacją jak „bandyci” (którzy zyskują kosztem innych) ani nie są „naiwni” (którzy tracą, pomagając innym). Ich działania są bezsensowne i destrukcyjne dla wszystkich, łącznie z nimi samymi. - „Osoby niegłupie zawsze nie doceniają destrukcyjnej siły głupich jednostek.”
Rozsądni ludzie mają problem ze zrozumieniem irracjonalnych zachowań, co czyni ich bezbronnymi wobec głupoty. Cipolla ostrzega, że ignorowanie tego zagrożenia prowadzi do kosztownych błędów. - „Głupia osoba jest najniebezpieczniejszym typem człowieka.”
W przeciwieństwie do przewidywalnych „bandytów” czy „inteligentnych” (którzy działają na korzyść własną i innych), głupi są nieprzewidywalni i nieobliczalni. Ich destrukcyjny potencjał przewyższa nawet mafię czy wojsko, bo nie kierują się żadną logiką.
Kontekst i klasyfikacja zachowań
Cipolla stworzył prosty model graficzny – kwadrant, w którym na osi X umieścił korzyści lub straty dla jednostki, a na osi Y – dla innych. W ten sposób wyróżnił cztery typy ludzi:
- Inteligentni: zyskują sami i przynoszą korzyści innym (np. uczciwy przedsiębiorca).
- Bandyci: zyskują kosztem innych (np. złodziej).
- Naiwni: tracą, pomagając innym (np. altruista wykorzystywany przez cwaniaków).
- Głupi: tracą sami i powodują straty innych (np. ktoś, kto niszczy wspólne dobro bez żadnego zysku).
Ten model, choć uproszczony, pozwala zrozumieć dynamikę społeczną i pokazuje, dlaczego głupota jest tak groźna – nie przynosi nikomu korzyści, a jedynie chaos.
Droga do klasyki literatury
Początkowo esej Cipolli był żartobliwym tekstem, napisanym w języku angielskim i rozsyłanym wśród znajomych. W 1988 roku ukazał się po włosku w zbiorze „Allegro, ma non troppo”, a później został przetłumaczony na wiele języków, zyskując międzynarodową popularność. W 2021 roku wydano go w USA jako osobną książkę pod tytułem „The Basic Laws of Human Stupidity”, co ugruntowało jego status klasyka. Humorystyczny ton, połączony z trafnymi obserwacjami, sprawił, że tekst przemawia do czytelników na całym świecie – od akademików po zwykłych ludzi zmagających się z absurdami codzienności.
Aktualność w XXI wieku
Pięć zasad Cipolli pozostaje zadziwiająco aktualnych w dobie mediów społecznościowych, fake newsów i politycznej polaryzacji. Głupota, jak zauważył autor, nie wymaga złych intencji – wystarczy brak refleksji. Współczesne przykłady, takie jak szerzenie dezinformacji czy podejmowanie decyzji szkodliwych dla ogółu bez widocznych korzyści, zdają się potwierdzać tezy Cipolli. Jego esej to nie tylko satyra, ale i przestroga – jeśli nie zrozumiemy i nie ograniczymy wpływu głupoty, może ona zatopić nawet najlepiej zorganizowane społeczeństwa.
Profesor Carlo M. Cipolla w 1976 roku stworzył dzieło, które z humorystycznego szkicu przekształciło się w ponadczasowy klasyk. Jego pięć praw ludzkiej głupoty to nie tylko intelektualna zabawa, ale i narzędzie do analizy ludzkich zachowań. W świecie pełnym chaosu i irracjonalności warto wrócić do tych zasad – może nie uratują nas przed głupotą, ale przynajmniej pozwolą się z niej pośmiać. Jak pisał sam Cipolla: „Jeśli nie możemy się przed nią uchronić, przynajmniej weźmy odwet, śmiejąc się z niej”.
Napisz komentarz
Komentarze