Zamek Ogrodzieniec

Zamek wybudowano jako jeden z wielu w  systemie obronnym tzw. Orlich Gniazd, /nazwa pochodzi od umiejscowienia zamków i warowni - strażnic, które były posadowione na pasmach skał wapiennych bądź tzw. Ostańcach zapewniających bezpieczne schronienie dla załóg wojskowych/.  Budowla stoi wsi Podzamcze w województwie śląskim w powiecie zawierciańskim. Zamek a właściwie jego majestatyczne ruiny są położone  koło 2 km na wschód od Ogrodzieńca. Zamek został wybudowany w XIV–XV w. przez ród Włodków Sulimczyków.

Zamek leży na najwyższym wzniesieniu Jury Krakowsko-Częstochowskiej – Górze Zamkowej wznoszącej się na 515,5 m n.p.m. Ruiny leżą na coraz popularniejszym szlaku turystycznym - Szlaku Orlich Gniazd. Zamek jest udostępniony do zwiedzania.

Historia Zamku

Pierwsze umocnienia w miejscu późniejszego zamku stanęły za panowania Bolesława Krzywoustego zatem należy przyjąć, że XII wiek to początek tego warownego miejsca  Zostały one przypuszczalnie zniszczone podczas najazdu tatarskiego w 1241 r. W miejscu drewnianego grodu murowany zamek zbudował król Kazimierz Wielki, który następnie przekazał go w dzierżawę (jako dożywotnią tenutę) marszałkowi Królestwa Polskiego Przedborowi z Brzezia. Za jego panowania, jak wynika z dokumentów, Przedbór przeznaczył na wzmocnienie fortyfikacji znaczną sumę pieniędzy. Kolejne dzieje to już XIV wiek kiedy to w 1387 roku Władysław Jagiełło nadał ów zamek Włodkowi z Charbinowic, cześnikowi krakowskiemu. Poprzedni właściciel dostał w rekompensacie kwotę 300 grzywien groszy polskich oraz zamek w mieście Dobczyce z przynależnościami. Rekompensata ta stanowiła zwrot  wydatków poniesionych wcześniej podczas dzierżawienia zamku. Wtedy to obiekt, wraz z Włodowicami, Koczurowem i fortalicją w Wiesiółce stał się własnością rodu Włodków herbu Sulima (Sulimczyków), którzy władali nim prawie 100 lat.

Warownie jurajskie doskonale wykorzystują właściwości tereny Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Nie jest inaczej i w omawianej budowli. Warownia ta jest doskonale wkomponowana w teren: z trzech stron osłaniały ją wysokie skały, wjazd prowadził wąską szczeliną między skałami a obwód zamykał solidny kamienny mur.

Zamek na przestrzeni wieków wielokrotnie zmieniał właścicieli. Już na początku XV wieku /w 1437 roku/panem na zamku został  Mikołaj z Charbinowic, ten z kolei  odstąpił zamek Janowi i Janowi-Bartoszowi synom Bartosza z Ogrodzieńca, podkomorzego sandomierskiego. W 1470 r. zamek oraz przyległe dobra ziemskie kupili od Jana-Bartosza z Ogrodzieńca krakowscy bankierzy, bracia Imram (Imbram) Salomonowic (zm. 1504) i Piotr Salomonowic (zm. 1515. Od nich dobra ogrodzienieckie przeszły na własność Jana Feliksa Rzeszowskiego, proboszcza przemyskiego i kanonika krakowskiego. Właścicielami zamku byli w owym czasie również bracia Jana – Andrzej i Stanisław Rzeszowscy. W 1492 r. Jan Feliks Rzeszowski w imieniu swoim i braci odstąpił zamek Janowi II Pileckiemu w zamian za niespłacony dług. Po śmierci Jana Pileckiego zamek w 1496 r. odziedziczył jego syn Mikołaj Pilecki. W 1521 r. z powodu długów Mikołaj Pilecki zastawił zamek Ogrodzieniec i okoliczne dobra Mikołajowi Chełmskiemu, który swój zastaw przekazał w 1523 roku Janowi Bonerowi, burgrabiemu krakowskiemu. Długi Pileckiego tak się zwiększyły, że 22 stycznia 1527 przekazał na własność zamek wraz z okolicznymi dobrami Mikołajowi Chełmskiemu, a ten przekazał go Sewerynowi Bonerowi, który w latach 1530–1545 przebudował i rozbudował zamek o nowe skrzydło, przekształcając średniowieczną gotycką warownię na renesansowy zamek.

W 1562 r. zamek przeszedł w posiadanie Jana Firleja, marszałka wielkiego koronnego, jako męża Zofii, córki Seweryna Bonera. W 1587 r. zamek zdobyły wojska arcyksięcia Maksymiliana, pretendenta do tronu polskiego. W 1655 r. podczas potopu szwedzkiego zamek został częściowo spalony przez wojska szwedzkie, które stacjonowały w nim prawie dwa lata, rujnując znaczną część zabudowań. Kolejnym właścicielem został w 1669 r. Stanisław Warszycki, kasztelan krakowski. Zamek ogrodzieniecki za jego panowania został częściowo odbudowany po zniszczeniach dokonanych przez Szwedów.

Około 1695 r. zamek przeszedł w ręce Męcińskich. W 1702 r. połowa zamku spłonęła wskutek pożaru wznieconego przez wojska szwedzkie Karola XII. Praktycznie nie podjęto już jego odbudowy. Zamek około 1784 r. od rodziny Męcińskich odkupił Tomasz Sariusz Jakliński, lecz nie dbając o jego stan techniczny, doprowadził do całkowitej ruiny. Ostatni mieszkańcy opuścili zrujnowaną warownię około 1810 r. Kolejnym właścicielem Ogrodzieńca był Ludwik Kozłowski. Ten zupełnie nie liczył się z zabytkową wartością budowli, niszcząc mury w celu pozyskania budulca i sprzedając zamkowe wyposażenie Żydom. 

Ostatnim właścicielem warowni została pochodząca z pobliskiego zaścianka rodzina Wołczyńskich. W okresie rozbiorowym jak i międzywojennym ruiny zamku były „magazynem budulca” wiele budynków gospodarczych powstało z murów obronnych  Po 1944 roku obiekt znacjonalizowano. Prace konserwatorskie, zmierzające do zachowania zamczyska w formie trwałej ruiny i udostępnienia go zwiedzającym rozpoczęto w 1949 r., a ukończono w 1973 r.

Obecnie zamek przynależy Gminie Ogrodzieniec. Udostępniony do zwiedzania jest największą atrakcją turystyczną okolicy. Na przełomie XX/XXI w było organizowanych dziesiątki festynów w tym ściągające tysiące turystów pokazy sztucznych ogni swego czasu też, pokazy te zaszczycił wizytą Prezydent Aleksander Kwaśniewski. Od 1995 roku zamkiem zarządza spółka miejska.